دانش‌آموز با اختلالات رفتاری به فردی گفته می‌شود که با وجود دارا بودن هوش مرزی یا بالاتر، رفتار اجتماعی ـ عاطفی وی از حیث فراوانی، شدت، مداومت و شرایط ظهور، تفاوت معنی‌داری با رفتار افراد هم‌سن خود داشته باشد و این تفاوت مانع استفاده او از آموزش‌و‌پرورش عادی می‌شود.
هدف کلی از آموزش و توانبخشی این گروه از دانش‌آموزان، پیشگیری، شناسایی، ارزیابی، اصلاح و کاهش مشکلات رفتاری و ارائه خدمات متناسب به منظور ایجاد سازگاری مطلوب در زمینه‌های فردی و اجتماعی و تا حد امکان بازگشت آنان به جریان آموزش و پرورش عادی است.
بیشتر درباره اختلالات رفتاری
* بیش-فعالی (ADHD) : اختلال عدم تمرکز و تحرک بیش از حد ، با آنکه خاستگاه ذهنی دارد و ناشی از آسیب های مغزی ، قرار گرفتن در معرض الکل و مواد مخدر قبل از تولد و... می باشد ، نوعی اختلال رفتاری به حساب می آید.
* اختلال کمبود توجه و عدم تمرکز (ADD) نیز به همان شکل است. تفاوت آن با بیش-فعالی در میزان تحرک می باشد. یعنی این کودکان تحرک عادی و نرمال دارند. هنگام صحبت معلم یا انجام فعالیت هایی که به آنها علاقه ندارد ، فکرش جای دیگر است! ( daydreaming : در حال رویا دیدن در بیداری است)
* طبق آخرین یافته های روانشناسی ، اغلب انواع اختلالات رفتاری از جمله بیش-فعالی ، گوشه گیری و... نتیجه مکانیزم کوپ مغز ( سازگار کردن شخص با مشکلات و تراماهای روحی-روانی ) می باشند. مثال :
- کودک در سنین کم دچار مشکلات روحی-روانی می شود ( مثلا با تنش میان والدین و اعضا خانواده ، حتی تنش میان خواهر و برادران بزرگتر از خود و حتی غریبه ها و در کل هر نوع ناهنجاری شدید برای سنش ).
- در این هنگام چون کودک توانایی تفکر پیچیده و خودآگاه و پیداکردن/ساخت راه حل را ندارد ، مغز راهی برای فرار از این مشکل پیدا می کند ( کوپ می کند : Coping )
- این راه حل ها فقط در همان سن پایین پاسخگو هستند و با بزرگ شدن می توانند به شکل های مختلف مانند ADHD خودشان را نشان دهند.
- با حل شدن مشکل روحی-روانی پیش آمده که مغز برای فرار از آن بیش-فعالی ، گوشه گیری یا ... را انتخاب کرده ، می توان باعث رفع اختلال شد. اما چون اغلب این مشکلات در سن پایین بوجود می آیند ، حتی خود کودک نیز از وجود آنها اطلاعی ندارد! و در اکثر موارد نمی توان مشکل اصلی را پیدا کرد!
- در نتیجه اکثر کودکان در صورت شدید بودن «نشانگان اختلال» و «بروز رفتارهای ناهنجار و نامناسب» مجبور به مصرف دارو می شوند!! یعنی مشکل روحی-روانی همچنان پا برجاست و فقط با مصرف دارو نشانگان آن را از بین می برند تا کودک نرمال به نظر برسد.
- با بزرگ تر شدن کودک ، مغز او ، چون توانایی تفکر پیچیده کسب کرده ، این کوپ ها را با راه حل های جدیدتر و بهتر جایگذین می کند( در بعضی موارد رخ نمی دهد و حتی تا بزرگسالی ادامه می یابد). حتی ممکن است با آگاهی و حل مشکل اصلی ، اختلال ناشی از کوپینگ را درمان کند.
** در مثال بالا ، بجای دلیل تنش میان اعضا خانواده ، هر اتفاق ناهنجار دیگر ( فوت عزیزان ، جدایی والدین ، حمله حیوانات و... ) را می توان قرار داد.
** در مثال بالا ، بجای اختلال بیش-فعالی ، هر نوع مشکل رفتاری ( از خشونت و پرخاشگری تا مشکلات اخلاقی مانند دروغ گفتن و بزرگنمایی تا عادت های ناهنجار مانند جویدن ناخون ها و... ) را می توان قرار داد.
** ضمنا ، بسته به ژنتیک کودکان ، با رخ دادن یک حادثه/تنش مشابه برای چند کودک ، ممکن است یکی دچار ناخن جویدن شود ، دیگری دچار بیش-فعالی و سومی اصلا دچار هیچ اختلالی نشود! چهارمی دچار هر دو اختلال شود اما بشکل خفیف!
** نداشتن توانایی تفکر پیچیده و خودآگاهانه عامل اصلی این اختلالات می باشد ، در نتیجه :
1. کودکان در سنین پایین و حتی 2 ساله نیز می توانند دچار آن شوند!
2. افراد در هر سنی - حتی بزرگسالی - در صورت نداشتن توانایی تفکر پیچیده و خودآگاهانه ، می توانند گرفتار این اختلالات شوند.
** در سنین بالاتر ، این مشکلات می توانند ناشی از تنش های رفتاری پیچیده تر مانند (( شکست در زندگی مشترک ، ورشکستگی مالی ، قبول نشدن در آزمون ها مانند کنکور و... )) بجای تنش های رفتاری ساده تر مانند رفتارهای پرخشگرانه والدین و... باشند.
** در سنین بالاتر ، این مشکلات می توانند بشکل مشکلات پیچیده تر مانند بی اعتمادی و شکاک بودن ، منفی گرا بودن و... بجای اختلالاتی مانند بیش-فعالی بروز پیدا کنند.
** راه حل ها :
1. دور نگه داشتن کودکان در سنین پایین ، از هرگونه تنش ناهنجار سنگین تر از سنی که در آن قرار دارند.
2. برای بزرگسالان ، زندگی آگاهانه و توجه به رفتار و گفتار و حل مشکلات روحی-روانی بشکل اصولی - مراجعه به متخصصان - تنها راه حل می باشد.
3. توجه کنید که مصرف دارو - چه بشکل قرص ، شربت و آمپول و چه به شکل خود ساخته بدن با انجام فعالیت های گوناگون - تنها علائم و نشانگان اختلال و مشکل را پنهان می کند و تاثیری در حل مشکل اصلی ندارد!
** مطالب بالا حاصل مطالعات نویسنده است.
** استفاده با ذکر منبع ( نرم افزار بانک ابزارهای تدریس ) بلامانع است.
* اختلال کمبود توجه و عدم تمرکز (ADD) نیز به همان شکل است. تفاوت آن با بیش-فعالی در میزان تحرک می باشد. یعنی این کودکان تحرک عادی و نرمال دارند. هنگام صحبت معلم یا انجام فعالیت هایی که به آنها علاقه ندارد ، فکرش جای دیگر است! ( daydreaming : در حال رویا دیدن در بیداری است)
* طبق آخرین یافته های روانشناسی ، اغلب انواع اختلالات رفتاری از جمله بیش-فعالی ، گوشه گیری و... نتیجه مکانیزم کوپ مغز ( سازگار کردن شخص با مشکلات و تراماهای روحی-روانی ) می باشند. مثال :
- کودک در سنین کم دچار مشکلات روحی-روانی می شود ( مثلا با تنش میان والدین و اعضا خانواده ، حتی تنش میان خواهر و برادران بزرگتر از خود و حتی غریبه ها و در کل هر نوع ناهنجاری شدید برای سنش ).
- در این هنگام چون کودک توانایی تفکر پیچیده و خودآگاه و پیداکردن/ساخت راه حل را ندارد ، مغز راهی برای فرار از این مشکل پیدا می کند ( کوپ می کند : Coping )
- این راه حل ها فقط در همان سن پایین پاسخگو هستند و با بزرگ شدن می توانند به شکل های مختلف مانند ADHD خودشان را نشان دهند.
- با حل شدن مشکل روحی-روانی پیش آمده که مغز برای فرار از آن بیش-فعالی ، گوشه گیری یا ... را انتخاب کرده ، می توان باعث رفع اختلال شد. اما چون اغلب این مشکلات در سن پایین بوجود می آیند ، حتی خود کودک نیز از وجود آنها اطلاعی ندارد! و در اکثر موارد نمی توان مشکل اصلی را پیدا کرد!
- در نتیجه اکثر کودکان در صورت شدید بودن «نشانگان اختلال» و «بروز رفتارهای ناهنجار و نامناسب» مجبور به مصرف دارو می شوند!! یعنی مشکل روحی-روانی همچنان پا برجاست و فقط با مصرف دارو نشانگان آن را از بین می برند تا کودک نرمال به نظر برسد.
- با بزرگ تر شدن کودک ، مغز او ، چون توانایی تفکر پیچیده کسب کرده ، این کوپ ها را با راه حل های جدیدتر و بهتر جایگذین می کند( در بعضی موارد رخ نمی دهد و حتی تا بزرگسالی ادامه می یابد). حتی ممکن است با آگاهی و حل مشکل اصلی ، اختلال ناشی از کوپینگ را درمان کند.
** در مثال بالا ، بجای دلیل تنش میان اعضا خانواده ، هر اتفاق ناهنجار دیگر ( فوت عزیزان ، جدایی والدین ، حمله حیوانات و... ) را می توان قرار داد.
** در مثال بالا ، بجای اختلال بیش-فعالی ، هر نوع مشکل رفتاری ( از خشونت و پرخاشگری تا مشکلات اخلاقی مانند دروغ گفتن و بزرگنمایی تا عادت های ناهنجار مانند جویدن ناخون ها و... ) را می توان قرار داد.
** ضمنا ، بسته به ژنتیک کودکان ، با رخ دادن یک حادثه/تنش مشابه برای چند کودک ، ممکن است یکی دچار ناخن جویدن شود ، دیگری دچار بیش-فعالی و سومی اصلا دچار هیچ اختلالی نشود! چهارمی دچار هر دو اختلال شود اما بشکل خفیف!
** نداشتن توانایی تفکر پیچیده و خودآگاهانه عامل اصلی این اختلالات می باشد ، در نتیجه :
1. کودکان در سنین پایین و حتی 2 ساله نیز می توانند دچار آن شوند!
2. افراد در هر سنی - حتی بزرگسالی - در صورت نداشتن توانایی تفکر پیچیده و خودآگاهانه ، می توانند گرفتار این اختلالات شوند.
** در سنین بالاتر ، این مشکلات می توانند ناشی از تنش های رفتاری پیچیده تر مانند (( شکست در زندگی مشترک ، ورشکستگی مالی ، قبول نشدن در آزمون ها مانند کنکور و... )) بجای تنش های رفتاری ساده تر مانند رفتارهای پرخشگرانه والدین و... باشند.
** در سنین بالاتر ، این مشکلات می توانند بشکل مشکلات پیچیده تر مانند بی اعتمادی و شکاک بودن ، منفی گرا بودن و... بجای اختلالاتی مانند بیش-فعالی بروز پیدا کنند.
** راه حل ها :
1. دور نگه داشتن کودکان در سنین پایین ، از هرگونه تنش ناهنجار سنگین تر از سنی که در آن قرار دارند.
2. برای بزرگسالان ، زندگی آگاهانه و توجه به رفتار و گفتار و حل مشکلات روحی-روانی بشکل اصولی - مراجعه به متخصصان - تنها راه حل می باشد.
3. توجه کنید که مصرف دارو - چه بشکل قرص ، شربت و آمپول و چه به شکل خود ساخته بدن با انجام فعالیت های گوناگون - تنها علائم و نشانگان اختلال و مشکل را پنهان می کند و تاثیری در حل مشکل اصلی ندارد!
** مطالب بالا حاصل مطالعات نویسنده است.
** استفاده با ذکر منبع ( نرم افزار بانک ابزارهای تدریس ) بلامانع است.
